Laatbloeiers

Serene rust heerst op de imkerij. De imker staat naast zijn kasten en ziet de bijen wel vliegen, maar zonder urgentie. Het nerveuze halen van nectar en stuifmeel is voorbij. De bijen hebben het voorjaar en de zomer hard gewerkt, om te zorgen dat het volk flink en krachtig groeide zodat zich een zwerm af kon splitsen en de achterblijvers met het op laten groeien van een nieuwe koningin een verjonging konden ondergaan. En ze hebben hard gewerkt om een voorraad voer aan te leggen om comfortabel de winter mee door te komen. De cyclus is rond, het volk begint aan zijn uitademing, het bijenseizoen is zo goed als voorbij. Het volk is niet meer op de buitenwereld gericht, raakt langzaamaan naar binnen gekeerd.

De meeste imkers hebben de laatste honing geoogst, en als er daarmee te weinig voorraad voor de bijen overbleef wintervoer (suiker) teruggegeven. Sommige imkers zetten hun volken nog op herfstbloeiers zoals heide of reuzenbalsemien. Maar de vluchten die de bijen vanuit hun vaste standplaats maken zijn vooral pleziervluchtjes, uitgevoerd omdat het kan, niet omdat het moet. Ze bezoeken dan laatbloeiers zoals asters, zonnehoed, laurierkers (tweede bloei), klimop. Zulke vluchten leveren minder op dan vluchten in het seizoen. De bij bezoekt veel en vooral ook verschillende bloemen voor een beetje opbrengst, terwijl er in het seizoen massaal en efficiënt op die ene soort bloemen wordt gevlogen die op dat moment goed nectar levert. Dat de bijen veel verschillende bloemen bezoeken vertellen ze de imker met de veelkleurigheid van de stuifmeelklompjes die ze meebrengen. Bij het overbrengen naar de raat wordt er wel eens wat gemorst en zulke klompjes vallen dan op de bodem, waar de imker ze kan verzamelen. Op de foto zie je links twee verzamelingen uit het seizoen, waarbij duidelijk één kleur domineert (het oranje is vooral paardenbloem, het geel vooral linde). Rechts is een verzameling van eind augustus en je ziet daar een bont mengsel van misschien wel 25 variaties, die evenveel soorten bloemen vertegenwoordigen, want iedere bloem levert een eigen kleur stuifmeel.

Bijentheater en Bach

Er komt wel eens een groepje mensen op bezoek op mijn bijenlocatie aan wie ik dan mijn imkerijverhaal vertel. Gistermiddag was ik zelf te gast bij een bijenvertelling. Sonne Copijn uit Groenekan (“imkers vertellen graag over bijen maar hebben één nadeel: ze kunnen er niet mee stoppen”) gaf in een halfuur op theatrale wijze een compact overzicht van het leven van in een bijenvolk. Ze vertelde over de groei van een bijenvolk in het voorjaar, en hoe de koningin als ze bemerkt dat er in een grotere cel, wel zo groot als een pindadop, een opvolgster aan het groeien is, besluit om samen met een zwerm begeleidsters de korf te verlaten om een nieuw onderkomen te zoeken. Ze laat de korf goed verzorgd achter voor de nieuwe koningin, met een voorraad eitjes en larven, voer en gespecialiseerde verzorgsters voor haar en het jongbroed. Sonne beeldde uit hoe de jonge koningin op bruidsvlucht gaat om zich hoog in de lucht te laten bevruchten. Ze zoekt daarvoor een zwermpje darren op waarvan het de snelste zal lukken om te paren maar die paring wel onmiddellijk met de dood bekoopt. Dit ritueel herhaalt zich tot wel 20 keer en de darren, volgens Sonne vliegende zaadbommen (hé, de zaadbommen in het vorig bericht waren van andere aard!), zorgen er zo voor dat de koningin de rest van haar leven een genetisch gevarieerd volk opbouwt. Ze beschreef verder hoe speurbijen geschikte bloemen zoeken om nectar uit te verzamelen en hoe ze, terug in de korf, de locatie vervolgens met de beroemde bijendans aan de haalbijen kenbaar maken. Sonne concludeerde dat het goed geregeld is in de natuur.

Later op de avond was ik in TivoliVredenburg bij het openingsconcert van Festival Oude Muziek (waar in de grote zaal ook het nieuwe concertorgel werd onthuld). Het gezelschap La Divina Armonia voerde als tweede stuk Bach’s prachtige Geist und Seele wird verwirret uit, en Bach laat hierin de soliste zingen dat wat God tot stand heeft gebracht goed is. Met een ruimhartig oor valt deze boodschap samen met die van Sonne, en bij een volgende keer dat ik weer een groepje mensen ontvang zal dat vast een beetje in mijn verhaal doorklinken.

Zaadbommenguerilla

 

Stuifmeelkorrels van de akkerhoningklaver

“Wat een rommeltje!” denk je misschien wanneer je een bijenlint ziet. Dat is een groenstrook ingezaaid met een mengsel van bloemen dat aantrekkelijk is voor bijen en andere insecten. Er groeit dan een veelheid aan vooral wilde bloemen door elkaar en dat ziet er toch anders uit dan een strak gemaaide grasberm of een keurig aangelegd perk met bloemen die er wel prachtig uitzien maar vaak nauwelijks of geen nectar of stuifmeel leveren. Een plant die je in bijenlinten tegenkomt is de akkerhoningklaver (foto). Het akkerrandmengsel in het rapport Bedrijven voor bijen van Wageningen Universiteit bevat naast akkerhoningklaver nog twaalf andere planten waaronder klaproos, zonnebloem, boekweit, korenbloem en ridderspoor, en dat levert zo ongeveer het palet dat je in het bijenlint aan de Toulouselaan in de Uithof vindt. En als je nu eens aandachtig bij zo’n bijenlint gaat kijken zul je daar naast honingbijen een rijke verscheidenheid aan allerlei soorten zweefvliegen en meestal kleinere wilde bijtjes aantreffen, en vast ook vlindersoorten die je nooit eerder hebt gezien. En dan wordt het rommeltje een rijke idylle.

Misschien had je wel eens van bloemenmengsels voor bijen gehoord, maar ken je de zaadbom ook al? Mijn eerste associatie bij dat woord bleek onjuist, een zaadbom is namelijk een bal van gedroogde klei waarin bloemenzaad is verwerkt, en die werp je buiten op plekken waar je vindt dat wilde bloemen moeten gaan bloeien. Dat is een leuke activiteit bij kinderfeestjes, bedrijfsuitjes, popconcerten of hardloopwedstrijden, en op internet kom je in dit verband ook wel de term zaadbommenguerilla tegen, maar dan moet het evenement wel groot genoeg zijn.

Akkerhoningklaver met bij (bijenlint bij spoortunnel westelijk van Bunnik)

Bijenlint Toulouselaan (Uithof)

imkerslaboratorium

 

“Hé pa!” zei de imkerszoon nadat hij de schuur binnentrad, “het begint hier een aardig laboratorium te worden!” Hij zag de imker aan het werk bij een dampende donkerbruine kist, waar onderuit via een pijpje een straaltje bruinig vocht in een roestvrijstalen schaal stroomde, omgeven door een ratjetoe van jerrycans, plastic flessen, dozen met donkerbruine pulp en houten rekjes, en emmers en bakjes met gele plakkaten, en hij was er van overtuigd dat zijn vader een drugslaboratorium had opgezet, om amfetamine of GHB of zoiets te produceren. Ging hij Walter White van Breaking Bad achterna? Wel aardig dat de vader op die manier een goede erfenis voor zijn zoon veilig zou stellen. “Ja,” zei de imker, “ik ben dit jaar goed op tijd met het weghalen van oude raat, en ik dacht ik smelt er meteen de was maar uit, dan is het opgeruimd! Na wat experimenteren heb ik mijn installatie nu op orde en kijk eens wat een mooie schone was dat oplevert!” Samen bewonderden ze een plak was die inderdaad mooi egaal geel van kleur bleek, zonder al te veel verontreinigingen, die wat vettig aanvoelde en een ietwat zoetige geur had. Wonderlijk dat een handjevol bijenkasten kilo’s van dat goedje op kan leveren!

Naderende herfst

Op een mooie namiddag halverwege augustus is de imker geconcentreerd aan het werk. Bij vijf kasten verwijderd hij de kamers die hij na het honingslingeren door de bijen schoon heeft laten eten, hij verplaatst de mierenzuureenheid van de ene kast naar de volgende, en begint met wintervoeding bij een andere kast. "Krak-plok," klinkt het plotseling, het geluid lijkt uit het bosje achter hem te komen. Meteen is het weer stil, de imker slaat er verder geen acht op en imkert verder. Maar even later verbreekt hetzelfde geluid opnieuw de stilte, de imker is nu alerter, zou daar misschien iemand lopen en daarbij takken breken? Hij weet dat er, diep verscholen tussen de struiken, een andere bijenstand is maar heeft daar nog nooit activiteit opgemerkt, zou daar nu dan een collega bezig zijn? Daar lijkt het niet erg op, het is geen typisch imkersgeluid en de tussenpozen zijn wel erg groot. Ook heeft de imker in het bosje wel eens sporen van illegale bezigheden gevonden, bierblikjes,  wodkaflessen en zo meer, de afgelegen ligging nodigt uit tot samenkomsten waarbij je liever niet gestoord wordt, misschien loopt er volk dat er niet hoort. Als het droge geluid zich voor een derde maal opdringt, maar nu twee keer achtereen, herinnert de imker zich opeens dat hetzelfde raadsel zich de vorige jaren ook voordeed, en na oplettend luisteren het vallen van de eerste eikels bovenop de schaftkeet die om het hoekje staat bleek te zijn. De herfst nadert, de omgeving is weer vertrouwd, en de imker imkert voort.

Schaarste

Bij de eerste inspectie na drie weken blijken de meeste kasten en kastjes op het fort geen of nauwelijks honing te bevatten. Na de linde bloeide daar niet zoveel méér dan de witte klaver, maar dat was blijkbaar te weinig om goed nectar te verzamelen. Het ziet ernaar uit dat het sterkste volk de andere volken berooft en de kleinere kasten plundert. 

Een collectie kleine en grote kasten op het fort.

Verder zijn de ingezette koninginnekweekjes niet geslaagd en omdat het seizoen zowat teneinde is heeft het geen zin om opnieuw in te zetten: er zijn sowieso al geen darren meer zodat nieuwe koninginnen niet meer bevrucht raken.

Ik ga de komende dagen de collectie kleine volkjes verenigen met levensvatbare grotere, en verwacht zodoende drie vitale volken over te houden die de winter makkelijk kunnen overleven. Zonodig zal ik bijvoeren.